Jak rozpoznać ryzyko dysleksji?

Jak rozwija się moje dziecko, czy rozwój ten przebiega prawidłowo? Takie pytanie stawia sobie zapewne niejeden rodzic. Każda mama chciałaby, aby jej dziecko było sprawne fizyczne, mądre, bystre, szybko i bezstresowo poznało otaczający go świat, a następnie dobrze uczyło się w szkole, by w efekcie bezproblemowo zdobyć gruntowne wykształcenie. Czasem jednak bywa tak, że nasza pociecha rozwija się wolniej, nieharmonijnie, jakby „odstaje” od swych rówieśników. Już w klasie pierwszej, kiedy dzieci zaczynają uczyć się czytania i pisania, mogą pojawić kłopoty z nauką.

Aby nabyć umiejętność czytania i pisania,muszą u dziecka prawidłowo rozwijać się tzw. funkcje percepcyjno-motoryczne.

W skład tych funkcji wchodzą: funkcje językowe, wzrokowe, słuchowe, dotykowe, kinestetyczne (czyli odczuwanie ruchu), motoryka ‘duża’, czyli sprawność ruchowa całego ciała oraz ‘mała’, czyli sprawność manualna, uwaga, pamięć, lateralizacja (czyli inaczej stronność ciała, a więc większa sprawność, aktywność jednej strony ciała od drugiej np. prawej ręki, oka, nogi), orientacja w schemacie ciała oraz w kierunkach w przestrzeni.

Jeżeli zatem dzieci pomimo inteligencji w normie, dobrze funkcjonujących narządów zmysłów i właściwej opieki dydaktycznej i wychowawczej, wykazują wybiórcze zaburzenia rozwoju psychoruchowego, można podejrzewać „ryzyko dysleksji”.

Dziecko z grupy ryzyka dysleksji nie musi stać się uczniem dyslektycznym. Korzystając z pomocy specjalistów, można nadrobić (a przynajmniej skutecznie zmniejszyć) opóźnienia i dysharmonie rozwojowe jeszcze przed podjęciem nauki szkolnej, zanim dziecko zacznie doświadczać niepowodzeń szkolnych i będzie otrzymywać słabe oceny.

„Ryzyko dysleksji” rozpoznać można na podstawie zaobserwowania charakterystycznych objawów w kolejnych etapach rozwoju dziecka. Oczywiście do rozpoznania zagrożenia dysleksją nie wystarczy stwierdzenie pojedynczego objawu. Im więcej symptomów, tym bardziej prawdopodobne, że dziecko należy do grupy ryzyka.

Co powinno rodziców zaniepokoić i na co powinni zwrócić baczniejszą uwagę?

Pierwszymi sygnałami ostrzegawczymi są: dziecko urodziło się jako wcześniak lub/i z zagrożonej ciąży, skomplikowanego porodu, a po porodzie otrzymało 6 lub poniżej punktów w skali Apgar; jeśli dzieci są obciążone genetycznie, czyli rodzice czy starsze rodzeństwo ma dysleksję, lub też miały opóźnienia w rozwoju mowy, są leworęczni.

Symptomy ryzyka dysleksji, które można dostrzec w kolejnych fazach rozwoju, są następujące:

Wiek niemowlęcy i poniemowlęcy (0-3 lat):

Dzieci nie raczkują lub mało raczkują, gorzej utrzymują równowagę w postawie siedzącej i stojącej. Później niż rówieśnicy i niewyraźnie wypowiadają pierwsze słowa, zdania. Późno zaczynają chodzić i biegać. Są mało zręczne manualnie, nieporadne w samoobsłudze np. myciu rąk, ubieraniu się, jedzeniu łyżką. Nie próbują same rysować (2 letnie dziecko powinno samo rysować linię, zaś 3 letnie – koło). Są mało sprawne w czasie zabaw klockami.

Wiek przedszkolny (3-5 lat):

• Mała sprawność ruchowa: dziecko słabo biega, ma trudności z utrzymaniem równowagi np. podczas chodzenia po krawężniku, jest niezgrabne w ruchach, ma kłopoty z łapaniem i rzucaniem piłki, źle funkcjonuje w zabawach ruchowych, z trudem uczy się jeździć na rowerku, hulajnodze.
• Mała sprawność ruchowa rąk: trudności i niechęć do samoobsługi np. zapinania guzików, sznurowania butów, zabaw manipulacyjnych takich jak nawlekanie korali; źle trzyma kredki, rysując – za mocno lub za słabo je naciska.
• Budowanie z klocków sprawia dziecku trudność; maluch rysuje niechętnie i uproszczone, prymitywne rysunki. Nie umie narysować koła jako 3-latek, kwadratu i krzyża – jako 4-latek, trójkąta i kwadratu – jako 5-latek.
• Zaburzenia funkcji wzrokowych objawiają się kłopotami w składaniu obrazka pociętego na części, układaniu puzzli, układanek i mozaiki.
• Opóźniony rozwój lateralizacji: nie dominuje jedna ręka, lecz dziecko używa naprzemiennie obydwu.
• Opóźniony rozwój mowy – dziecko nieprawidłowo wymawia głoski, posługuje się niewielką ilością słów, ma problem z budowaniem zdań, dłuższych wypowiedzi, często używa neologizmów (czyli mówi „swoim językiem”), przekręca, upraszcza wyrazy, ma problem z zapamiętaniem nazw (np. pór dnia, nazw posiłków), nie zapamiętuje krótkich wierszyków i piosenek, niepoprawnie stosuje wyrażenia przyimkowe „w, pod, na, nad, przed” itp.
• Opóźniona jest orientacja w przestrzeni i schemacie własnego ciała: z końcem wieku przedszkolnego dziecko już nie powinno mylić się i mieć kłopotu ze wskazaniem prawej, lewej ręki.

Początek nauki w szkole (6 – 7 lat):

• Dziecko słabo skacze, wolno biega. Nie ma poczucia rytmu. Ma trudności z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych (chodzenie po linii, stanie na jednej nodze) oraz z nauką jazdy na rowerze, nartach, łyżwach, rolkach.
• Kłopoty z samoobsługą spowodowane są małą precyzyjnością ruchów rąk – dziecko nie potrafi zawiązać sznurowadeł na kokardkę, używać nożyczek czy widelca.
• Dziecko pomimo wielu ćwiczeń nieprawidłowo trzyma ołówek w palcach, w niewłaściwym kierunku kreśli linie pionowe (od dołu do góry) i poziome (od prawej do lewej).
• Problemy dziecku sprawia rysowanie szlaczków, odtwarzanie figur i wzorów geometrycznych.
• Maluch ma kłopoty z wyodrębnieniem elementów z całości (odszukaniem szczegółów różniących dwa obrazki), jak również składaniem elementów w całość (np. budowaniem według wzoru budowli z klocków, układaniem mozaiki), trudności z odróżnianiem kształtów i liter podobnych (m-n-u, l-ł-t, g-p-b-d).
• Opóźnienie rozwoju lateralizacji – obserwujemy brak ustalenia ręki dominującej; dziecko nadal jest oburęczne.
• Opóźnienie rozwoju orientacji w schemacie ciała i przestrzeni objawia się tym, że dziecko ma problemy z określeniem stosunków przestrzennych („na, pod, za, przed, obok, wewnątrz, zewnątrz” itp.), ma trudności ze wskazaniem na sobie części ciała, gdy określa terminami prawe – lewe (np. prawa i lewa ręka, noga, ucho).
• Malec przejawia trudności w orientacji w czasie np. określaniu pory roku, dnia, godziny na zegarze.
• Nauka czytania sprawia mu duży kłopot – czyta bardzo wolno; najczęściej głoskuje i nie zawsze potrafi złożyć wyraz z głosek w całość, przekręca wyrazy, nie rozumie przeczytanego tekstu.
• Pierwsze próby pisania są nieudane– można zaobserwować, że dziecko często pisze litery i cyfry zwierciadlanie, odwzorowuje wyrazy, zapisując je od strony prawej do lewej.
• Zaburzone funkcje językowe charakteryzują się – wadliwą wymową, “przekręcaniem” trudnych wyrazów (przestawianie głosek i sylab , upodabnianiem głosek np. ‘sosa’ lub ‘szosza’), błędami gramatycznymi, ubogim słownikiem, trudnościami z zapamiętywaniem nazw pór roku, dni tygodnia, wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie.
• Trudności w różnicowaniu głosek podobnych (np. z-s, b-p, k-g, t-k w wyrazach typu: „góra-kura”, „kosa-koza”, „biurko – piórko”, „taczka-kaczka”, są to zaburzenia słuchu fonemowego), trudności z wydzielaniem sylab i głosek ze słów, składaniem całego słowa z podanych sylab i głosek, rozpoznawaniem i tworzeniem rymów, wyklaskiwaniem rytmów.

Na podstawie: „Ryzyko dysleksji”, Marta Bogdanowicz, Gdańsk 2002.