Jak kształtuje się mowa dziecka.

Do tego, aby móc komunikować się z otoczeniem za pomocą mowy człowiek przygotowuje się jeszcze przed swoim narodzeniem. W tzw. okresie przygotowawczym, czyli od 3 do 9 miesiąca życia płodowego wykształcają się narządy mowne i rozpoczyna się ich funkcjonowanie.

Już w 12 tygodniu ciąży u płodu obserwujemy próby nabierania i wypierania wód płodowych, oraz otwieranie i zamykanie ust – ruchy te w przyszłości będą niezbędne do wdychania i wydychania powietrza po urodzeniu. W 14 tygodniu swą pracę rozpoczynają mięśnie fonacyjne i oddechowe. W 16 tygodniu kształtują się odruchy wysuwania warg, połykania i ssania, zaczynają pracę więzadła głosowe – zwane też strunami głosowymi, a dziecko jest zdolne do reakcji płaczu (17 tydzień).

Okres między 40 tygodniem to czas dojrzewania powstałych wcześniej odruchów, które w przyszłości będą decydować o sprawności narządów mowy.

Na długo przed urodzeniem dziecko jest przygotowane do tworzenia głosu. W czasie ciąży trwa również doskonalenie funkcji słuchowych. Już od 5-6 miesiąca życia płód zaczyna reagować na bodźce akustyczne.

Wyróżniamy cztery okresy kształtowania się mowy dziecka:

• okres melodii (0-1 roku życia)
• okres wyrazu (1-2 roku życia)
• okres zdania (2-3 roku życia)
• okres swoistej mowy dziecięcej (3-6(7) roku życia).

Początkowo dziecko komunikuje się z otoczeniem za pomocą krzyku. W ten sposób maluszek sygnalizuje swoje potrzeby (że jest głodny, ma mokro, jest mu niewygodnie itp.). Chociaż płacz dziecka jest odruchem bezwarunkowym, to należy go uznać za zaczątek mowy; są to tzw. reakcje prewokaliczne.

W 2 – 3 miesiącu życia pojawia się głużenie (piski, mlaski, pomruki), również będące odruchem bezwarunkowym, a które jest jednakowe na wszystkich kontynentach oraz występuje u dzieci głuchych. Głużenie jest nieświadomym treningiem narządów artykulacyjnych. Etap ten jest przygotowaniem narządów mownych do wydawania podstawowych dźwięków. W mózgu powstają wówczas pierwsze skojarzenia między dźwiękami a ruchami aparatu artykulacyjnego.

Około 6 miesiąca życia głużenie przekształca się w gaworzenie. Gaworzenie jest odruchem warunkowym, charakteryzuje się zamierzonym wydawaniem i powtarzaniem dźwięków. Dziecko bawi się wytwarzaniem dźwięków. Na początku tego okresu pojawiają się pierwsze sylaby (np. „ma, ta, ba”, później: „ma-ma, ta-ta, ba–ba, gu-gu”), które dziecko powtarza wielokrotnie, ale nie przypisuje im konkretnego znaczenia.

Około 7-8 miesiąca życia dziecko zaczyna reagować na mowę. Początkowo główną rolę odgrywa melodia, intonacja, a znaczenie wyrazu nie jest rozumiane. Na ostry ton mamy dziecko reaguje płaczem, zaś uśmiecha się, gdy rodzice zwracają się do niego pieszczotliwie.

Od 9 miesiąca życia dziecko zaczyna rozumieć, co do niego mówimy. Jest w stanie zidentyfikować kilka wyrazów, skojarzyć zasłyszane nazwy z odpowiednimi przedmiotami. Następnie maluszek zaczyna podejmować próby wymawiania pierwszych wyrazów, które posiadają określone znaczenia, są nazwami przedmiotów, zjawisk.

Od 1 do 2 roku życia (okres wyrazu) dziecko używa wielu samogłosek z wyjątkiem nosowych „ą”, „ę” oraz wypowiada spółgłoski: „p, b, m, t, d, n, ś”, a czasami też „ć, k, g”. Pozostałe spółgłoski zastępuje innymi, podobnymi. Cechą charakterystyczną tego etapu jest to, iż maluszek wypowiada tylko pierwszą lub ostatnią sylabę wyrazu. Wyraz pełni w tym momencie funkcję zdania. Rozszerza się zakres rozumienia wypowiedzi otoczenia.

2 – 3 letnie dziecko (okres zdania) powinno umieć mówić oprócz samogłosek (za wyjątkiem „ą, ę”) następujące głoski: „p, pi, b, bi, m, mi, f, fi, w, wi, ś, ź, ć, dź, k, ki, g, gi, ch, t, d, n, ń, l”. Często dziecko trudniejsze głoski zastępuje łatwiejszymi do wymówienia. Zniekształcenia wymawianych głosek należy tłumaczyć zbyt słabą sprawnością artykulacyjną narządów mowy malucha. W tej fazie pojawiają się poszczególne kategorie gramatyczne. Wzbogaca się słownik. Pierwsze zdania są dwuwyrazowe i wyłącznie twierdzące. Szybko pojawiają się również proste zdania pytające i rozkazujące. Najczęściej używane są rzeczowniki (nazwy przedmiotów z otoczenia dziecka), czasowniki oznaczające czynności fizjologiczne, ruch, jak również przymiotniki (określenia).

Okres swoistej mowy dziecięcej – przypada na 3-6(7) rok życia dziecka.

Trzyletni maluszek prowadzi już swobodne rozmowy, chociaż mowa dziecka nie jest jeszcze doskonała. Czasem dziecko buduje wyraz łącząc 2-3 inne wyrazy np. „zatelefonić” oznacza „zadzwonić”, „pomasłować”, czyli „posmarować masłem”. Niekiedy dziecko wypowiadając wyraz przestawia w nim głoski bądź sylaby, np.: „kolomotywa” zamiast „lokomotywa”, „lejeń” zamiast „jeleń”, „konalówki” zamiast „kolanówki”. W wypowiedziach dziecka pojawiają się neologizmy, np. dziecko nazywa fontannę – „tryskawicą”. Upraszcza grupy spółgłoskowe, np. „bebek” zamiast „chlebek”, „sotka” zamiast „szczotka” itp. Utrwala się wymowa głosek, które pojawiły się wcześniej, a dziecko zaczyna używać także „ą, ę” oraz „ł, j”. Spółgłoski: „sz, ż, cz, dż” oraz „s, z c, dz” zastępowane są przez „ś, ź, ć, dź,”, chociaż „s, z, c, dz” mogą już być wymawiane poprawnie. Czasami samogłoski „e, o” są zastępowane przez „a”, zaś głoska „f” przez „ch”, lub odwrotnie.

Dziecko czteroletnie posiada rozbudowane słownictwo, umie opowiadać historyjki. Potrafi mówić o tym, co działo się wczoraj i o tym, co będzie jutro. Jest zainteresowane językiem, pyta o właściwą postać i znaczenie wyrazu. Zadaje dużo pytań, dzieli się swoimi spostrzeżeniami. Wymowa czterolatka jest coraz bardziej precyzyjna. Utrwalają się głoski „s, z, c, dz”. Głoski „sz, ż, cz, dż” mogą być jeszcze zastępowane przez „s, z c, dz” lub „ś, ź, ć, dź”. Pojawia się głoska „r”, ale często jest zastępowana przez „l, j”. Grupy spółgłoskowe, choć lepiej brzmiące niż poprzednio, są jednak niejednokrotnie nadal upraszczane.

Około piątego roku życia, dziecko zna już wiele zasad gramatycznych, nieprawidłowości z nimi związane powoli zanikają. Na tym etapie rozwoju mowy większość głosek, które pojawiły się do tej pory powinna się utrwalić. Głoski „sz, ż, cz, dż” oraz „r” powinny już być wymawiane, chociaż czasami dopiero w tym okresie się pojawiają. Grupy spółgłosek są jeszcze czasem upraszczane. Pięciolatek dokonuje autokorekty i chętnie poprawia innych. Jego wypowiedzi są bardziej dojrzałe, uwzględnia w nich kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo – skutkowe.

Sześciolatki powinny już mieć opanowaną poprawną wymowę wszystkich głosek oraz strukturę gramatyczną języka polskiego.